Prof. Maciej Karwowski oraz doktoranci Aleksandra Zielińska i Michał Pieniak laureatami w konkursach Narodowego Centrum Nauki
Miło nam poinformować, że prof. Maciej Karwowski, kierownik Zakładu Psychologii Twórczości oraz dwoje naszych doktorantów Aleksandra Zielińska (promotor prof. Maciej Karwowski) oraz Michał Pieniak (promotor dr hab. Anna Oleszkiewicz, prof. UWr) znaleźli się na liście laureatów konkursów Narodowego Centrum Nauki.
Prof. Maciej Karwowski otrzymał grant w konkursie OPUS 23 w wysokości 1 485 465 PLN na realizację projektu „Twórcza sprawczość: pomiar, mechanizmy, wspieranie”.
Mgr Aleksandra Zielińska otrzymała grant w konkursie PRELUDIUM 21 w wysokości 202 045 PLN na realizację projektu: „Ujarzmić twórczość? Wokół samoregulacji aktywności twórczej”.
Natomiast mgr Michał Pieniak otrzymał grant w konkursie PRELUDIUM 21 w wysokości 209 833 PLN na realizację projektu: „Uwarunkowania relacji pomiędzy węchem a lękiem – badania psychofizyczne i fizjologiczne”.
Serdecznie gratulujemy i życzymy owocnych badań!
Streszczenia projektów znajdują się poniżej:
Prof. Maciej Karwowski
Twórcza sprawczość: pomiar, mechanizmy, wspieranie
Twórczość jest jedną z najwyższych form ludzkiego funkcjonowania. Bez niej nie tylko nie poradzilibyśmy sobie z pandemią koronawirusa, ale i nasza codzienność byłaby znacznie uboższa. Twórcze działania obfitują w korzyści: psychologiczne (twórczość poprawia nastrój), społeczne (tworzenie otwiera nas na innych i zwiększa tolerancję), edukacyjne (kreatywne myślenie pozwala bardziej efektywnie się uczyć), ekonomiczne (nie ma innowacji bez twórczych pomysłów), wreszcie: polityczne (czy rozwiązanie konfliktu na Ukrainie nie wymaga niestereotypowych rozwiązań?). Współczesna psychologia nie ogranicza twórczości wyłącznie do wybitnych odkryć czy sztuki najwyższego lotu. Albert Einstein i Maria Skłodowska-Curie też kiedyś byli dziećmi; dorastając nie zatracili swojej ciekawości i chęci zmieniania świata. Potencjał do tworzenia – ciekawość, dostrzeganie problemów, pomysłowość i oryginalność – to charakterystyka względnie uniwersalna, obecna nie tylko w przypadku geniuszy, ale i zwykłych ludzi. Paradoksem jest jednak fakt, że choć kreatywność jest ważna i doceniana, to nasz potencjał twórczy zwykle nie jest wykorzystywany. Powody są oczywiście rozmaite; ten projekt badawczy szczególnie skupia się na motywacyjnych źródłach unikania i porzucania twórczych działań. W toku realizowanych badań będziemy chcieli lepiej zrozumieć powody dla których tak się dzieje, aby skutecznie im zapobiegać. Program zaplanowanych badań w centrum stawia zatem kategorię „twórczej sprawczości”, rozumianą jako gotowość do twórczych działań, wynikającą z przekonania o własnych możliwościach (perspektywa „potrafię”) oraz centralności kategorii „bycia twórczym” dla tożsamości jednostki (perspektywa „jestem”). Badania realizowane w projekcie są bezpośrednio inspirowane teoretycznym modelem twórczego zachowania jako aktywności sprawczej (creative behavior as an agentic action: CBAA) oraz studiami nad efektywnością prostych i „sprytnych” (wise) interwencji psychologicznych. W warstwie empirycznej, projekt realizowany będzie w trzech kompleksowych liniach badań. Łącznie, w ciągu 4 lat zrealizowanych zostanie 12 dużych badań (poprzedzonych jednak wieloma mniejszymi badaniami pilotażowymi), włączając w to studia korelacyjne, eksperymentalne, podłużne i interwencyjne. Wszystkie badania będą prerejestrowane, z materiałami, skryptami analiz i danymi dostępnymi publicznie po zanonimizowaniu zgodnie z zasadami Otwartej Nauki. Badania te będą w szczególności realizowały trzy główne cele: (a) uzupełnią i udoskonalą istniejące sposoby pomiaru twórczej sprawczości, włączając w to opracowane w ramach projektu metody pośrednie oraz metody adekwatne do badania tej właściwości wśród dzieci (Linia Badań 1), (b) w badaniach eksperymentalnych i podłużnych testowane będą kluczowe dedukcje wyprowadzone z modelu CBAA, pozwalające na opis mechanizmów kształtowania sprawczości (Linia Badań 2) oraz (c) rozwinięte zostaną nowe sposoby wzmacniania twórczej sprawczości dzieci (interwencje bazujące na metodach „gamifikacji” – wykorzystaniu stworzonych, narracyjnych gier planszowych), młodzieży (oparta na gamifikacji metodologia interwencji realizowanej z wykorzystaniem aplikacji mobilnych) oraz osób dorosłych (metodologia interwencji opartej na badaniach dzienniczkowych) (Linia Badań 3).
Mgr Aleksandra Zielińska
Ujarzmić twórczość? Wokół samoregulacji aktywności twórczej
Dążąc do stawianych sobie celów obieramy różne strategie myślenia i działania. Często mamy całkiem dobre rozeznanie w tym, jakie metody będą skuteczne – czego warto unikać, a jakie kroki podjąć, by zrealizować swoje zamierzenia. Nawet jeśli się nam to nie udaje, zwykle wiemy, co mogliśmy zrobić inaczej, lepiej. Co więcej, istnieje szereg wypracowanych na gruncie nauki sposobów efektywnej realizacji celów, z których możemy skorzystać doświadczając trudności w osiągnięciu oczekiwanych rezultatów. Rzeczywiście, badacze dostarczyli nam dość wyczerpujących odpowiedzi na pytanie o to, jak działać chcąc zaoszczędzić pieniądze, rzucić palenie, przebiec maraton czy poprawić wyniki w nauce. Słowem, tak długo jak nasz cel jest dość dobrze określony, mamy dostęp do naukowo zweryfikowanych metod zwiększających szansę na jego skuteczną realizację. Jednak ludzkie dążenia nie zawsze mają przecież charakter jasno zdefiniowanych, klarownych celów – takich, których zdobywanie polega na niemal algorytmicznym wykonywaniu kolejnych zadań. Pomyślmy o takich aktywnościach jak pisanie książki, projektowanie szaty graficznej strony internetowej, tworzenie własnego przepisu kulinarnego, konstruowanie dialogów do gry komputerowej, aranżacja ogrodu czy wymyślenie nowej zabawy dla dziecka. To, co łączy te wyzwania, to twórczy charakter aktywności: jej niepowtarzalność, pragnienie uzyskania nowych, oryginalnych i wartościowych rezultatów, a jednocześnie niepewność związana z tym, jak ostatecznie wyglądać będzie efekt naszej pracy. Skuteczne mechanizmy realizowania takich twórczych celów pozostają w znacznej mierze nierozpoznane i niewyjaśnione. Jak więc działać i jakich strategii używać podejmując twórcze wyzwania? Czy możemy ujarzmić twórczość: kierować aktywnością tak, by uzyskiwane przez nas efekty były bardziej twórcze? Celem planowanych badań jest odpowiedź na tak postawione pytania poprzez przyjrzenie się mechanizmom samoregulacji aktywności twórczej. Mechanizmy te obejmują różne sposoby zarządzania procesami myślenia, kierowania zachowaniem, emocjami i motywacją podczas działań twórczych. Przypuszczalnie, dzięki takim strategiom jak planowanie, monitorowanie postępu, zarządzanie emocjami czy znajdowanie sposobów na podtrzymanie chęci do działania, możemy być skuteczniejsi w swojej aktywności twórczej, tj. osiągać bardziej oryginalne i wartościowe rezultaty. W proponowanym projekcie poszukiwać będziemy mechanizmów samoregulacji o dwojakim charakterze: poznawczym (dotyczącym różnych procesów myślowych) i pozapoznawczym (dotyczącym sprawowania kontroli nad emocjami, uwagą i motywacją). Badania obejmą aktywności twórcze o różnym poziomie złożoności i czasie trwania: od krótkich zadań wymagających twórczego myślenia po rozbudowane projekty twórcze. Dzięki temu możliwe będzie uchwycenie szerokiego zakresu strategii samoregulacji, lepsze ich zrozumienie, a w konsekwencji zdobycie naukowych podstaw do projektowania działań pozwalających wspierać skuteczną samoregulację w aktywności twórczej. W programie naszych badań ujętych zostało sześć studiów, w tym studia korelacyjne, eksperymentalne i interwencyjne. Wszystkie badania będą prerejestrowane, a użyte materiały, skrypty analiz i pliki danych zostaną udostępnione po zanonimizowaniu zgodnie z zasadami Otwartej Nauki. Badania będą realizowane w oparciu o następujące cele: (1) dostarczenie naukowego opisu mechanizmów samoregulacyjnych, za pomocą których ludzie sterują aktywnością twórczą (w krótkiej i długiej perspektywie czasowej); (2) identyfikacja najskuteczniejszych strategii w tym zakresie; (3) uchwycenie czasowej dynamiki stosowania mechanizmów samoregulacyjnych; (4) sprawdzenie, czy i w jaki sposób skuteczność stosowania strategii samoregulacji uwarunkowana jest różnicami indywidualnymi (np. zdolnościami umysłowymi); i wreszcie (5) ocena możliwości interwencyjnego wspierania „twórczej” samoregulacji i skutecznej realizacji twórczych projektów.
Mgr Michał Pieniak
Uwarunkowania relacji pomiędzy węchem a lękiem – badania psychofizyczne i fizjologiczne
Zmysł węchu jest blisko związany z funkcjonowaniem psychicznym człowieka. Zapachy z otoczenia wzbudzają starsze, bardziej emocjonalne oraz bardziej żywe wspomnienia, niż dźwięki lub obrazy. Powiązania pomiędzy węchem a emocjami wywodzą się z bezpośrednich połączeń neuronalnych pomiędzy ośrodkami w mózgu odpowiedzialnymi za przetwarzanie bodźców zapachowych i przetwarzanie reakcji emocjonalnych. Wzajemne oddziaływanie pomiędzy węchem a emocjami jest także obecne wśród osób z zaburzeniami psychicznymi, takimi jak depresja czy anoreksja. Analogiczna relacja nie była jednak dotychczas badana w odniesieniu do zaburzeń lękowych, choć są one najbardziej rozpowszechnionym w populacji typem zaburzeń psychicznych. Dotychczas zebrane dane skupiały się przede wszystkim na osobach z zaburzeniem stresu pourazowego, zaburzeniem obsesyjno-kompulsywnym lub lękiem panicznym. Wskazano, że każde z tych zaburzeń jest powiązane ze specyficznymi zmianami funkcjonowania zmysłu węchu. Zdecydowanie mniej uwagi poświęcono jednak dwóm innym rodzajom zaburzeń lękowych, także bardzo powszechnych w społeczeństwie – lękowi uogólnionemu i fobii społecznej. Niewiele wiadomo także na temat mechanizmów, które leżą u podłoża relacji pomiędzy węchem a lękiem. Niniejszy projekt ma na celu uzupełnienie tej luki w wiedzy. Przeprowadzone zostaną trzy badania, które weryfikować będą dwie hipotezy. Pierwsza hipoteza zakłada, że lęk (jako przeżywany stan oraz jako cecha) jest związany ze zmianami w percepcji węchowej. Druga hipoteza dotyczy możliwości wykorzystania systematycznej stymulacji zapachowej w łagodzeniu objawów przeżywanego lęku. Aby zweryfikować te hipotezy i lepiej poznać uwarunkowania relacji pomiędzy węchem a lękiem wykorzystane zostaną m.in. psychofizyczne i fizjologiczne metody pomiaru oraz eksperymentalne schematy badawcze. Badanie 1 weryfikować będzie, czy krótkotrwałe wzbudzenie lęku u osób bez zaburzeń lękowych wpłynie na wrażliwość zmysłu węchu. Celem badania będzie sprawdzenie czy obawa przed zagrożeniem sygnalizowanym przez zapach będzie zwiększać poziom uważności na bodźce obecne w otoczeniu i krótkotrwale zwiększać wrażliwość węchową. Badanie 2 obejmie osoby z objawami lęku uogólnionego i fobii społecznej oraz osoby bez takich objawów, aby zweryfikować, w jaki sposób funkcjonowanie zmysłu węchu jest związane z nasileniem objawów lękowych. Aby zweryfikować fizjologiczne mechanizmy leżące u podłoża badanego zjawiska przeprowadzone zostaną także pomiary zmienności rytmu zatokowego serca – fizjologicznego wskaźnika dobrostanu psychologicznego. Badanie 3 będzie miało charakter eksperymentalnego badania podłużnego. Jego celem będzie weryfikacja, czy systematyczna, powtarzalne ekspozycja na bodźce zapachowe, tzw. trening węchowy, będzie prowadzić do zmniejszenia nasilenia symptomów lęku uogólnionego i fobii społecznej u osób z zaburzeniami lękowymi. Przewidywanym efektem całego projektu jest lepsze zrozumienie mechanizmów leżących u podłoża relacji pomiędzy węchem a symptomami lęku. Interdyscyplinarny charakter projektu obejmujący psychologię, neuronaukę i badania nad ludzkimi zmysłami pozwoli nie tylko na uzupełnienie obecnej luki w wiedzy, ale także stanowić będzie podstawę do projektowania interwencji mających na celu zmniejszanie nasilenia objawów lękowych u osób cierpiących za zaburzenia lękowe. Jest to szczególnie istotne ze względu na niestabilną sytuację społeczno-ekonomiczną, która niesie ze sobą negatywne konsekwencje obejmujące wzrost liczby osób doświadczających objawów lęku.
Więcej o grantach NCN dla naukowczyń i naukowców UWr możecie Państwo przeczytać na stronie: https://uwr.edu.pl/21-grantow-ncn-dla-naukowczyn-i-naukowcow-uwr/
